M. Hanifi KILIÇ
Gaziantep, tarih boyunca ticaret yollarının kesişim noktası, kültürel zenginliklerin merkezi ve medeniyetlerin buluşma yeri olmuştur. Bu eşsiz şehir, sadece mutfağı, sanayisi ve tarihi dokusuyla değil, aynı zamanda sosyal ve entelektüel hareketleriyle de dikkat çeker. Ancak, Gaziantep’in gölgede kalan bir yönü, kulislerde fısıldanan bir konu var: Masonluk.
Gizemli ritüelleri, sembolleri ve tarihsel derinliğiyle Masonluk, Gaziantep’te kendine özgü bir yer edinmiş, özellikle Cenup Yıldızı Locası ile şehir tarihinde önemli bir iz bırakmıştır. Peki, Masonluk Gaziantep’te nasıl bir geçmişe sahip? Cenup Yıldızı Locası’nın hikayesi nedir? Rotary ve Lions kulüpleriyle bağlantıları neler? Bu kulüpler şehirde günümüzde ne kadar aktif? Gelin, bu konuyu detaylıca inceleyelim.
MASONLUK NEDİR? TARİHSEL KÖKENLERİ VE GAZİANTEP’TEKİ İLK ADIMLAR
Masonluk, kökeni 16. yüzyıl Avrupa’sına dayanan, iddia edildiği üzere kardeşlik, dayanışma ve bireysel gelişimi hedefleyen bir organizasyondur. “Evrenin Yüce Mimarı” felsefesi etrafında şekillenen bu yapı, günümüzde de gizemini koruyor ve zaman zaman çarpıcı iddialarla gündeme geliyor. Türkiye’de Masonluk, Osmanlı döneminde 19. yüzyılda gizlice kurulan localarda “komitacılık” faaliyetleriyle kendini göstermiş, Cumhuriyet döneminde ise resmi bir statü kazanmıştır.
Gaziantep’te ise Masonluğun izleri, özellikle 20. yüzyılın ilk çeyreğinde, şehirdeki azınlıklar, entelektüel ve iş dünyası çevrelerinde belirginleşmiştir. Gaziantep’in stratejik konumu ve ticari zenginliği, Masonluğun şehirde kök salmasını kolaylaştırmıştır. Osmanlı’nın son dönemlerinde ve erken Cumhuriyet yıllarında, günümüzde de olduğu gibi şehirdeki tüccar, doktor, avukat ve mühendis ve politikacılar gibi gibi elit kesimler arasında Masonluğa ilgi olduğu biliniyor.
O dönemde, Gaziantep’te Masonluğun resmi bir yapılanması olarak Cenup Yıldızı Locası öne çıkar. Cenup Yıldızı, Gaziantep’te kurulan ilk Mason locası olup, şehirdeki Masonluk tarihinin en önemli sembollerinden biridir.
CENUP YILDIZI LOCASI: GAZİANTEP’TE MASONLUĞUN İLK ADIMI
Gaziantep’te Masonluğun tarihsel başlangıcı, 19 Kasım 1929 tarihinde kurulan Cenup Yıldızı Locası ile resmiyet kazanmıştır. “Cenup” kelimesi, Güney anlamına gelir ve Gaziantep’in Güneydoğu Anadolu’daki stratejik konumunu yansıtır. Ayrıca, Masonik terminolojide “cenup” kelimesi, locanın girişini simgeleyen sembolik bir anlam taşır, bu da locanın adının özenle seçildiğini gösteriyor. Bazı kaynaklara göre o dönemlerde Gaziantep’te yaşayan bazı gayrı Müslimler ve azınlıklara mensup isimlerin de etkin şekilde üye olduğu Cenup Yıldızı Locası, patent numarası 52 ile Hür ve Kabul Edilmiş Masonlar Büyük Locası’na bağlı olarak faaliyet göstermiştir.
Cenup Yıldızı Locası’nın kuruluşu, Gaziantep’in o dönemdeki entelektüel ve ticari elitlerinin Masonluğa ilgisini yansıtır. Özellikle 1930’lu yıllarda, şehirdeki iş insanları ve profesyoneller arasında Masonluğa katılımın olduğu biliniyor. Örneğin, tıp doktoru ve Sağlık Bakanlığı Müsteşarlığı yapmış olan Dr. Ekrem Tok, 1933 yılında Cenup Yıldızı Locası’nda Masonluğa kabul edilmiş (tekris edilmiştir) ve daha sonra 1962-1965 yılları arasında Türkiye Büyük Locası’nın Büyük Üstadı olmuştur.
Dr. Tok’un Gaziantep’teki bu locada başlayan Masonluk yolculuğu, şehirdeki Masonluğun prestijini ve etkisini gözler önüne seriyor.
Cenup Yıldızı Locası, 1929’dan itibaren faaliyet göstermiş, ancak 1935 yılında Türkiye Büyük Locası’nın, İçişleri Bakanı Şükrü Kaya’nın isteği üzerine çalışmalarını durdurmasıyla birlikte faaliyetlerine ara vermiştir. Bu dönemde, Türkiye’deki tüm Mason locaları, dönemin siyasi ve sosyal koşulları nedeniyle kapatılmış, malları Halk Evleri’ne devredilmiştir. Gaziantep’te Cenup Yıldızı Locası’nın faaliyetleri de bu karardan etkilenmiş, ancak locanın varlığı şehirdeki Masonluk tarihinin önemli bir dönüm noktası olarak kalmıştır.
GAZİANTEP’TE MASONLUĞUN GÜNCEL DURUMU
Günümüzde Gaziantep’te resmi bir Mason locasının varlığına dair kesin bir bilgi bulunmamaktadır. 2016 yılında bir forum tartışmasında, Gaziantep’te loca olmadığı belirtilmiş, ancak “Bugün yoksa yarın olabilir” şeklinde bir yorum yapılmıştır. Hür ve Kabul Edilmiş Masonlar Büyük Locası (HKMBL), Türkiye’deki Masonluk faaliyetlerini koordine etse de, Gaziantep’te kamuoyuna yansımışşu anda aktif bir loca bulunmamaktadır. Bunun yerine, Masonluk şehirde daha çok bireysel üyelikler ve iş dünyası ağları üzerinden varlığını sürdürüyor.
GAZİANTEP’TE YENİ MASON LOCASI KURULDU MU?
Ancak, bazı çevrelere göre de Gaziantep’te önceleri Adana gibi çevre illerdeki bazı localara üye olan, zaman zaman kentteki çok yıldızlı bazı otellerde toplanan Masonlar, bir kaç yıl önce Gaziantep’te kendi müstakil localarını kurmayı başardı.
Gaziantep’in sanayi ve ticaret odaklı yapısı, Masonluğun “kardeşlik” ve “dayanışma” ilkelerini benimseyen iş insanları, bürokrat ve siyasetçileri bir araya getiren bir zemin oluşturuyor. Şehirdeki elit kesimler arasında Masonluğa ilgi olduğu bilinse de, bu faaliyetler genellikle gizli tutuluyor.
Masonluk, Gaziantep’te daha çok sosyal sorumluluk projeleri ve entelektüel tartışmalar üzerinden dolaylı olarak hissediliyor. Örneğin, iş ve siyaset dünyasındaki bazı tanınmış isimlerin Masonik bağlantılarını gizlemeyi tercih ettiği gözlemleniyor.
Gaziantep’te Masonların siyaset, kültür, sanat alanları ve bazı mesleki örgütlerde etkili olduğu da biliniyor.
ROTARY VE LIONS KULÜPLERİ: MASONLUKLA BAĞLANTI VAR MI?
Masonlukla sık sık ilişkilendirilen Rotary ve Lions kulüpleri, Gaziantep’te de aktif olan sivil toplum kuruluşlarıdır. Peki, bu kulüplerin Masonlukla bağlantısı var mı? Gaziantep’teki faaliyetleri neler? Bu sorulara yanıt vermeden önce, bu kulüplerin genel yapısına bakalım.
ROTARY KULÜPLERİ’NİN GAZİANTEP’TEKİ FAALİYEtLERİ
Rotary, 1905 yılında ABD’de kurulan ve “kendinden önce hizmet” ilkesini benimseyen bir sivil toplum örgütüdür. İş dünyasından profesyonellerin bir araya geldiği bu kulüp, dostluk, ahlaki standartlar ve toplumsal hizmet projelerini teşvik ettiğini vurguluyor. Türkiye’de ilk Rotary kulübü 1956’da kurulmuş, Gaziantep’te ise halen Gaziantep Rotary Kulübü ve İpekyolu Rotary Kulübü gibi oluşumlar faaliyet gösteriyor.
LIONS KULÜPLERİ: İNSANLIĞA HİZMET
Lions Kulüpler ise, 1917’de ABD’de Masonluğa yakınlığıyla bilinen Melvin Jones tarafından kurulan bir hizmet örgütüdür. Özellikle görme engellilere yönelik projelerle tanınan Lions, Türkiye’de 1963’ten beri faaliyet gösteriyor. Gaziantep’te de Lions kulüpleri, daha çok sosyal yardım ve eğitim projeleriyle biliniyor.
MASONLUKLA BAĞLANTI İDDİALARI
Rotary ve Lions kulüplerinin Masonlukla bağlantısı, uzun süredir tartışma konusu. Bazı kaynaklar, Lions’un kurucularından bazılarının Mason olduğunu ve bu kulüplerin Masonluğun “ön bahçesi” gibi işlev gördüğünü iddia ediyor.
Masonluk, bireysel gelişim ve felsefi öğretilere odaklanırken, Rotary ve Lions daha çok toplumsal hizmet projelerine yöneliyor. Ortak noktaları, elit ve eğitimli kesimlerden üye kabul etmeleri ve hayırseverlik vurgusu yapmaları.
Gaziantep’te bu kulüplerin etkinlikleri, Masonlukla bağlantılı spekülasyonları artırıyor. Örneğin, gazeteci-yazar İlhami Soysal’ın Lions’u “Masonluğun anaokulu” olarak nitelendirmesi, bu algıyı güçlendiriyor. Ancak, bu iddialar somut kanıtlardan ziyade varsayımlara dayanıyor.
GAZİANTEP’TE MASONLUK VE TOPLUMSAL ALGI
Cenup Yıldızı Locası, şehirdeki Masonluk tarihinin en somut izi olsa da, 2013 tarihli Mimar Sinan Dergisi’nde Gaziantep’te Masonluk üzerine yazılar yayımlanmış, bu da konunun şehirde hâlâ gündemde olduğunu gösteriyor.
Gaziantep’te Masonluk, özellikle Cenup Yıldızı Locası’nın 1929’daki kuruluşundan sonra, şehirdeki entelektüel ve ticari çevrelerde bir dönem etkili oldu, ancak 1935’teki kapanışla bu etki zamanla azaldı. Günümüzde de Masonluk, daha çok bireysel üyelikler üzerinden varlığını sürdürüyor ve yeni kurulan loca haberiyle de halk arasında “gizemli” bir konu olarak konuşuluyor.
SONUÇ: CENUP YILDIZI’NDAN GÜNÜMÜZE BİR GİZEM ÖYKÜSÜ
Gaziantep’te Masonluk, Cenup Yıldızı Locası ile 1929’da resmi bir başlangıç yapmış, Dr. Ekrem Tok gibi isimlerle şehirde iz bırakmıştır. 1935’teki kapanışa rağmen, Masonluk şehirde bireysel üyelikler ve ağlar üzerinden varlığını sürdürmüştür.
Her ne kadar resmi kaynaklara göre günümüzde Gaziantep’te aktif bir Mason locası bulunmasa da, Cenup Yıldızı Locası geleneğinin sürdüğü iddiaları devam ediyor., Peki, bu gizemli dünyanın sırları neler? Masonlar Gaziantep’in siyasetinde, iş dünyasında, bürokrasisinde, sivil toplum örgütlerinde ne kadar etkin? Yeni kuruldduğu öne sürülen locanın üyeleri kimler? Gaziantep’in sokakları, bu sorunun cevabını fısıldamaya devam ediyor!
