Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütünün (UNESCO) Geçici Koruma Listesi’nde bulunan Gaziantep’in tarihi yer altı kastelleri canlılığını koruyor. 13 ile 16’ıncı yüzyılları arasında inşa edildiği tahmin edilen 16 kastelden 6 tanesi restorasyon çalışmalarının ardından turizme kazandırılıp ziyaretçilerini ağırlarken, Gaziantep tarihi üzerine araştırmalar yapan mimar Abdulkadir Evişen, geçmiş dönemlerde evlenecek olan genç kızların çeyizlerini süsleyen yün ve yorganlarını yıkadıkları kastellerin şimdilerde kente gelen yerli ve yabancı turistlerin gözde mekanlarından birisi olduğunu söyledi.
Geçmişte sosyal hayatın merkezi olan kentin yeraltı su tesisleri kasteller ile içme suyu şebekesi livaslar, kentteki önemli mimari yapıları arasında yer alıyor. Çoğunluğunun Selçuklu İmparatorluğu zamanında yapıldığı bilinen yeraltı kastelleri genel olarak cami ve mescid bölgelerine inşa edilirken, o dönemde abdest alma yerleri, temizlik, dinlenme ve mescid maksadıyla kullanılması ile biliniyor. Kasteller içerisinde tuvalet, yıkanma, dinlenme ve abdest alma yerleri ve çamaşır ile yün yıkama mekanları bulunduruyor.
‘TEMEL AMACI TEMİZLENMEYE DAYALI’
Mimar Abdulkadir Evişen, Gaziantep’in geçmişinde yaygın olan bu kastellerin yapım amacının tamamen temizlenme ve serinleme maksatlı olduğunu söyledi.Kentte bulunan kastellerin neredeyse tamamının cami veya mescid bölgelerine yapıldığını aktaran Evişen, bu kastellerde temizliğin yanı sıra ibadetler ve dönemin divan şairlerinin buralarda toplantı yaptığını anlattı.
Evişen,”Kastel kelimesinin kökenine baktığımız zaman temizlenme yıkanma arınma anlamına gelir. Kastelin bütün gayesi yıkanma, arınma ve temizlenme yeri oluşudur. Bu alanlar yerin altından takip edilerek yapılmış su yollarıdır. Burada temizlenme ve abdest alma işlerinin yanı sıra kentin meşhur divan şairleri burada toplanır sohbetler ederlermiş. Bundan dolayı buralar apayrı bir özellik taşır. Gaziantep’in de şu anda 6 tane kastel bulunmaktadır. Bazı kastellerin yapımı 1280-90 yıllarına dayanır. Eser Selçuklu mimarisi tarzında ve Memluküler zamanında yapılmıştır. Şu anda bulunduğumuz Pişirici Kastelinin diğerlerinden farklı tarafı ise diğer tüm kasteller kaya içerisine oyularak yapılmıştır. Pişirici Kasteli ise kaya değildir taş yapıdır. Buradaki yapıda tonozlarımız düz yapıdadır. Taşlar uzun olarak birbirine sıkıştırılmış şekilde inşa edilmiştir. Düz tonozludur ”dedi.
‘GENÇ KIZLAR YÜNLERİNİ YIKARLARMIŞ’
Kastel içinde abdest yerinin suyunun ayrı bir bölümde yer aldığını ifade eden Abdulkadir Evişen kastel içerisinde bulunan hücrelerde de yıkanma ve abdest alma yerlerinin bulunduğunu dile getirdi. Evlenmek üzere olan genç kızların halı, kilim ve yünlerini yıkadıkları da bir bölüm olduğunu anlatan Evişen,”Eskiden yün yıkama vardı şimdi yün olmadığı için buralarda yıkanamıyor. Yine eskiden kilimler burada yıkanırdı şimdi halı yıkama makinelerine gidiyor. Günümüzde öyle şeyler kalmadığı için burası turizm yeri oldu.Tüm herkesin bu eşsiz yapıları görmesini tavsiye ederim. Gaziantep’te üç tane cami özelliği söylenir. Mesela üzerinden yol geçen cami. Ya da minaresinin altından yol geçen cami. Son olarak da sütunları dönen cami şeklinde. Pişirci Kasteli’nin mescidi üzerinden de yol geçiyor. Pişirici kasteli de o dönemde mescid olarak kullanılan yerlerden bir tanesiydi”diye konuştu.
Öte yandan kastelleri ziyaret eden vatandaşlar ise, çok beğendiklerini ifade ederek kente gelen herkese tavsiye ettiklerini söyledi.
